ოთარ ჭილაძე

23. LILITH [Mod] (Off)
[ 26 Oct 2013, 13:46 ]
თიხის სამი ფირფიტა

(გილგამეშის მოტივები)

1.

მე, გილგამეში: ნინსუნის შვილი, ურუქის მეფე და გმირთაგმირი, ჩემი მაღალი ხმითა და ტანით მოვარღვევ მიწას და თვალწინ მიდგას ევფრატის წყალი, ქალურად უხვი და იდუმალი. ჩემს ლამაზ ქალაქს ურუქი ერქვა. მე შემოვავლე მას გალავანი და ავუშენე დიდი ტაძრები ანუს და იშთარს. მე კაცი ვიყავ, მაგრამ ყოველთვის მშურდა ღმერთების, ან უფრო სწორად, სიცოცხლე მსურდა დაუსრულებლად. მე მსურდა, მაგრამ არ სურდათ ღმერთებს და ჩემი მძლავრი სუნთქვის ნასახი ამ ხმელ ფირფიტას შემორჩა მხოლოდ. ამ ხმელ ფირფიტას, რომელიც ახლა ჩემი ხელივით გიჭირავს ხელში. მე დავამარცხე შლეგი ხუმბაბა.

მე და ენკიდუმ შლეგი ხუმბაბა ავჩეხეთ ჩვენი მძიმე ცულებით და დავამშვიდეთ მონადირენი, შეძრწუნებულნი ხუმბაბას შიშით. მე ვძლიე ხარი, ციური ხარი. მე და ენკიდუმ, ორივემ ერთად. ენკიდუმ კუდში ჩაკიდა ხელი, მე კი დავკარი ბასრი მახვილი საზარელ რქებსა და თვალებს შორის. მაგრამ ვერც ერთი ვერ გავცდით მაინც ადამიანის უბრალო სახელს, ვერ ვძლიეთ სიკვდილს. ოღონდ ჩემამდე ენკიდუ მოკვდა. მიწაზე დაწვა და მიწად იქცა.

მე შემეშინდა და მთელი ღამე დავძრწოდი ტყეში ევფრატის გასწვრივ და ვაბიჯებდი ჩათვლემილ ლომებს, რომლებიც ყვითელ გორაკებს გავდნენ. ჩემი ენკიდუ ღმერთებმა შექმნეს. მოზილეს მიწა და შექმეს კაცი, მხოლოდ იმიტომ, რომ შეეზღუდათ ჩემი სახელი და ასპარეზი. მაგრამ ჩვენ ძმობა ვარჩიეთ მაინც ჯიბრსა და მტრობას, არ გავუმართლეთ ღმერთებს იმედი. ალბათ ამიტომ მოკვდა ენკიდუ, ალბათ ამიტომ ჩასახლდა ჩემშიც სიკვდილის ჭია და ალბათ, მალე, ჩემი ხელებიც ვეღარ იგრძნობენ ნაზი მეუღლის მკერდსა და კისერს და დრეკად ნეკნებს, ვეღარც სიმძიმეს საომარ ცულის. მე მივუგზავნე ენკიდუს ქალი, როცა ის ტყეში ცხოვრობდა მშვიდად. იმ ქალს სახელად შამხატი ერქვა და მთელ ურუქში ყველაზე კარგად ესმოდა ქალის მთავარი საქმე.

შამხატმა უხმოდ გაიძრო კაბა და მიაჩეჩა უხეშ ხელებში მოქნილი წელი და მკვრივი მკერდი. და მთელი კვირა სვამდა ენკიდუ ამ უცხო სასმელს. სვამდა, თვრებოდა და ნათდებოდა მისი გონება ხვრელივით ბნელი. მერე შამხატმა აჭამა პური და გაახედა ურუქის მხარეს. და რადგან იგრძნო პურიც და ქალიც, ენკიდუ იქცა ადამიანად და მოკვდა, როგორც ადამიანი.

ქალაქს საფუძვლად ლეგენდა უდევს

და შესაფერი სახელიც ჰქვია.

და საათები უჩინარ წუთებს

ჯანსაღი გულის სიზუსტით თვლიან.

რაც უნდა მოხდეს დიდი ხნის მერე,

ბევრჯერ მომხდარა დიდი ხნის წინათ.

და ქვებზე ჩუმად გროვდება მტვერი

და ჩასაფრებულ თვალივით ბრწყინავს.

მაინც არავინ არ გარბის არსად,

ცხოვრებას ყველა თავიდან იწყებს.

და თიხის დიდი თოჯინის მსგავსად,

ქალაქი ხელში უჭირავს სიცხეს.

იზრდება სიცხე და მაგარ თითებს

თანდათან უფრო თამამად უჭერს

აცახცახებულ თაღებს და ხიდებს

და ჩრდილებისკენ გაქცეულ ქუჩებს.

იზრდება სიცხე და სიცხით მთვრალებს

თვალი ფანჯრისკენ გაურბით მუშებს

და შამხატივით თამამი ქალი

ასწორებს საწოლს და ფარდებს უშვებს.

დღემდე გრძელდება, ფეთქავს და ბრუნავს

შამხატის ცხელი და ლაღი სისხლი

და ჩვენც გვიმძაფრებს სიცოცხლის უნარს,

სიცოცხლის მარტივ კანონებს გვიხსნის.

გვიხსნის და მიდის და ჩვენს სახელებს

მხიარულ სულში მძევლად იტოვებს

და უსასრულო ღელვით გვაღელვებს,

რომ დაგვამშვიდოს ზოგჯერ თვითონვე.

მზეზე ბრწყინავენ ზანტი მუშები

და იმშრალებენ გაოფლილ კისრებს

და როცა სიცხით პირი უშრებათ,

თვალი ფანჯრისკენ გაურბით ისევ.

იქ ეგულებათ ისეთი რამე,

რაც ყველა ტკივილს ავიწყებთ უცებ

და გახურებულ თვალებით სვამენ

უცხო ქალაქის იდუმალ ქუჩებს.

რა უბრალოა ადამიანი!

რა ცოტა ყოფნის, რომ იქცეს მიწად

და რა უმწეო ხმებით შრიალებს,

რასაც სიცოცხლეს არქმევს და იცავს.

მაინც არავინ არ გარბის არსად,

ცხოვრებას ყველა თავიდან იწყებს

და, თიხის დიდი თოჯინის მსგავსად,

ქალაქი ხელში უჭირავს სიცხეს.

და იმედივით ნათელს და კეთილს,

შუა ქალაქში სძინავს მდინარეს

და ატივტივებს არეკლილ კედელს

და სძინავს, ანდა თავს იმძინარებს.

ამქვეყნად ყველა მდინარემ იცის

თავისი ფასი, სიგრძე და განი.

ზოგი უდროოდ ივსება მიწით,

მარად წყალუხვნი რჩებიან სხვანი.

ზოგი პირთამდე სავსეა თევზით,

ზოგს ელანდება თევზის ბრჭყვიალი

და უსასრულოდ გადადის ქვებზე,

ხელმოცარული და ეჭვიანი.

მაგრამ ყველანი ცხრებიან დღისით,

გაბრუებულნი ღმერთთან კამათით,

და ეშინიათ, არ აღსდგნენ ისევ

აფსუ და მუმუ და თიამათი.

რადგან ქალაქი სავსეა ხალხით,

რომელიც ქალაქს ყველაფერს მისცემს

და რაც დღეისთვის სათქმელად არ ღირს,

ხვალ, შეიძლება, სიმღერად იქცეს.

ხვალ, შეიძლება, განახლდეს ისევ,

რაც დღეს საოცრად ძველია უკვე

და ისევ გახდეს სიცოცხლის ღირსი

და გაახილოს თვალები უკეთ.

ასე ფიქრობდა ნინსუნის შვილიც,

საქვეყნოდ განთქმულ ურუქის მეფე,

და უყურებდა ცვალებად ჩრდილებს

და ღმერთზე გულუხვ ევფრატის შხეფებს.

მან უთვალავი ლომი და სპილო

შეწირა მსხვერპლად ანუს და იშთარს,

მაგრამ იდუმალ ევფრატის პირას

იპყრობდა ეჭვი და ჩუმად იჯდა.

სადღაც ქრებოდა დრო და თარიღი,

როგორც სილაში თხუნელას სორო.

მას კი უნდოდა, რომ მომხდარიყო

ის, რაც ზღაპარში მომხდარა მხოლოდ.

ლომის სურნელი დაჰქონდათ ქარებს

და ნთქავდა სივრცეს უდაბნოს ბუღი,

თვალი გარბოდა ოთხივე მხარეს,

სისხლი ხმამაღლა იწყებდა დუღილს.

მაგრამ ყველაზე ვრცელდება თურმე,

თურმე სიკვდილი მოგველის ყველას,

რომელიც უკან მოგვყვება ურმით

და გამოფიტულ თვალებით გვზვერავს.

ურუქიც გაქრა.

დაიცვა წესი

ამქვეყნიური და გაქრა უცებ,

მაგრამ მიწაში ჩარჩენილ ფესვებს

გული აქამდე შერჩათ და უცემთ.

ისიც აქამდე ცოცხლობს და ეძებს,

ხმელ ფირფიტაზე წევს და ცახცახებს

და მზე აწვალებს მის გაშლილ მკერდზე

ურუქის მძიმე კარის გასაღებს.

ვინ იცის, ისიც ცოდავდა იქნებ

ყველა მოგონილ ღმერთის წინაშე

და სულ ამაოდ მისდევდა ფიქრებს,

ვით დასიცხული კაცი მირაჟებს.

იქნება სცოდავ, როდესაც ცდილობ,

განდევნო შენგან სიკვდილის შიში,

ან როცა ბედი გარგუნებს წილად_

დაიცვა შენი მოდგმა თუ ჯიში.

ახლა კი ჩრდილი და მხოლოდ ჩრდილი,

ოდესღაც ჯანით განთქმულ სხეულის,

ყოველ საღამო და ყოველ დილა

ცისკენ მიფრინავს ლოცვად ქცეული.

მაგრამ რა უნდა აკეთოს ცაზე_

შეყვარებულმა ევფრატის შხეფებს,

და დღემდე ეძებს და წვალობს ასე

ყოფილი კაცი, გმირი და მეფე.

მას ურჩევნია გულზე ეყაროს

და არა ფეხქვეშ ურუქის ქვები

და ისევ ქვეყნად დარჩეს ქვეყანა

ჯიუტი კაცის თუ ღმერთის ნებით.

2.

ბედნიერია უტნაფიშთიმი. მან მოიპოვა სიცოცხლე მხოლოდ და ახლა სადღაც თავისთვის ცხოვრობს, განდიდებული და კმაყოფილი. ღმერთზე მეტია უტნაფიშთიმი. მისი წყალობით ვიგემეთ ყველამ, რაც კი ვიგემეთ, კარგიც და ცუდიც. თურმე წინათაც ცოდავდა ხალხი და თურმე შური ახრჩობდათ ღმერთებს და დათქვეს, ერთხელ და სამუდამოდ, მოესპოთ კაცის თავხედი თესლი. ღმერთებმა, როგორც ჩვევიათ ღმერთებს, არ დააშორეს სიტყვა და საქმე, მაგრამ გამორჩათ, რომ ნაზი ეა ჯერ ქალი იყო და მერე ღმერთი. მან გააფრთხილია უტნაფიშთიმი.

ისიც მაშინვე გაიქცა ტყეში. ტყიდან მოზიდა ნედლი კედარი და ააშენა მცურავი სახლი. და რასაც მისწვდა, სახლში შეზიდა, რომ წარღვნის შემდეგ ამ ქვეყანაზე სიცოცხლეს ისევ გაედგა ფესვი. ასე გადარჩა უტნაფიშთიმი და გაოცებულ ღმერთების ნებით გახდა ღმერთების ტოლი და ღირსი. სამაგიეროდ უკვალოდ გაქრა ხალხის ნაფიქრი და ნახელავი. მე სულ არ მინდა, რომ ისევ გაჩნდეს ამგვარი აზრი ღმერთების ტვინში და არც ის მინდა, რომ ნაზმა ეამ ჩემით შეცვალოს უტნაფიშთიმი. თუკი ურუქი უნდა დაინგრეს, მეც დავინგრევი ურუქთან ერთად.

მე მირჩევნია, გულზე მეყაროს და არა ფეხქვეშ ურუქის ქვები. მე ახლა მზეზე ვზივარ და ვუცქერ მზეზე გაფენილ თიხის ფირფიტებს. მე მათ გავანდე და ჩავაბარე ჩემი ფიქრები და ოცნებები. ადამიანზე გამძლეა თიხა და იქნებ ვინმემ იპოვოს იგი, როცა ამქვეყნად აღარ ვიქნები, იქნება ვინმემ იპოვოს იგი და წაიკითხოს ჩემი ცხოვრება, შეძრწუნებული სიკვდილის შიშით.

ადამიანზე გამძლეა თიხა!

შენ ამ ფირფიტას, ვით უცხო ფრინველს_

ყველაფრის მცოდნეს და გულთამხილველს,_

კალთაში ისვამ და ჩუმად ზიხარ.

ზიხარ და ფიქრობ და ძალას იკრებ

და კვირას მისდევს ახალი კვირა...

და თურმე შენად მიჩნეულ ფიქრებს

ფეხი აუდგამთ ევფრატის პირას.

თუმცა არავის არა აქვს ნება,

იცქიროს უცხო ფარდების იქით:

აწონ-დაწონოს ვიღაცის ვნება,

ფანქრით ასწოროს ვიღაცის ფიქრი.

იზრდება სიცხე და ჩრდილის ფასი,

მაგრამ ცოტაა ჩრდილის მარაგი

და თიხის დიდი თოჯინის მსგავსად,

ხელში უჭირავს სიცხეს ქალაქი.

და იმედივით ნათელს და კეთილს,

შუა ქალაქში სძინავს მდინარეს

და ატივტივებს არეკლილ კედელს

და სძინავს, ანდა თავს იმძინარებს.

მდინარე, როგორც ჯიუტი კვალი,

კვლავ ინარჩუნებს პირვანდელ სახეს.

და სემაფორი შეღებილ თვალებს

ახელს და ხუჭავს, ხუჭავს და ახელს.

და გამვლელები საკუთარ ჩრდილებს

გულზე აფენენ დასიცხულ ქუჩებს

და ქუჩა ჩრდილებს მიყვება ფრთხილად

და გული გამთბარ დოლივით უცემს.

შენ კი მზადა ხარ, რომ უფრო დიდხანს

უცადო შენთვის გაჩენილ შამხატს.

ყველაფერს ფერი ეცვლება თითქოს,

როცა შამხატის თვალებში ჩანხარ.

შამხატიც მიზეზს ბევრჯერ იშოვის

და არარსებულ ქვეყნების ამბავს

ბევრჯერ მოგაწვდის და მოიშორებს

ზღვის ფრინველივით მყვირალა კაბას.

და შეუმჩნევლად გაქრება შიშიც,

რომელიც მოჰყვა თიხის ფირფიტას.

შენ აღმოჩნდები სანატრელ ჩრდილში,

გონებას განგებ გამოიფიტავ.

თუმცა არავის არა აქვს ნება,

თუნდაც ცოტა ხნით მოხუჭოს თვალი

და აკივლებულ ფიქრებს და ვნებებს

ხმა ჩაუწიოს და ჩაკლას ძალით.

და თუ შენც გიყვარს შენი კარავი

და თუ გაიგე, რაც აგიხსენი,

თამამი უნდა იყო ქარივით,

ძაღლივით უნდა იყო ფხიზელი.

ადამიანზე გამძლეა თიხა,

მაგრამ თიხაზეც გამძლეა სიტყვა,

ის, შეიძლება, უბრალოც იყოს

და აუტანელ ტკივილით ითქვას.

უბრალო იყოს, ვით მწყემსის დანა,

უფრო უბრალო, ვიდრე მარილი.

სულში კი მთელი სიმძიმით წვანან

დღეები, უკვე გადატანილი.

წვანან ჩაძირულ გემის ფიცრები...

წვანან ჩაძირულ გემის აფრები...

მაგრამ სიკვდილის წინ შეიძლება,

რომ ერთი სიტყვით თქვა ყველაფერი.

და სიკვდილამდე ამ სიტყვას ეძებ,

მისკენ მიყავხარ უჩინარ საჭეს

და ფიქრებს, როგორც გასაწვრთნელ მხეცებს,

ყველა ტკივილის ატანას აჩვევ.

რაც უნდა მოხდეს დიდი ხნის მერე,

ბევრჯერ მომხდარა დიდი ხნის წინათ

და უკვე ყოფილ ხმებსა და ფერებს,

უნდათ თუ არა, მიწაში სძინავთ.

მხოლოდ ხანდახან თუ ამოყვება

მათი ნასახი წერაქვს და ნიჩაბს,

როგორც კივილი და ამბოხება,

რომელმაც ბედი მრავალჯერ სინჯა.

და მუზეუმის გრილ დარბაზებში

ცნობისმოყვარე ხალხი გროვდება.

დგანან, უცქერენ და აფასებენ

გონებას, ქცეულს ოქროს ზოდებად.

ბევრს ავიწყდება, რა დარდიც ჰქონდა,

და ახლა სულში იმედი წვეთავს.

ბევრი კი მხოლოდ იმიტომ მოდის,

ამდენი ოქრო რომ ნახოს ერთად.

დარბაზში გრილა და სიჩუმეა,

როგორც უეცარ ქუხილის შემდეგ,

და უძველესი სამაჯურები

ჯილდოებივით კიდია კედლებს.

საყურეც ისევ ცახცახებს ვნებით

და ისევ ასდის ნაზი სურნელი,

თითქოს არაფერს არ ნიშნავს წლები

თითქოს არაფერს არ ცვლის...

სრულებით.

და ბევრი ხვდება, რისთვისაც წუხდა,

ბევრი სულელად რჩება ბოლომდე

და მაინც ყველა მადლობას უხდის

მზით გაბრუებულ არქეოლოგებს.

არ უნდა მოხდეს დიდი ხნის მერეც

ის, რაც მომხდარა დიდი ხნის წინათ,

რადგან უთვალავ ხმებსა და ფერებს

ჯერ კიდევ მიწის წიაღში სძინავთ.

იზრდება სიცხე და ჩრდილის ფასი,

მაგრამ ცოტაა ჩრდილის მარაგი

და, თიხის დიდი თოჯინის მსგავსად,

ხელში უჭირავს სიცხეს ქალაქი.

3.

მე, გილგამეში: ნინსუნის შვილი, ურუქის მეფე და გმირთაგმირი, ცოცხლებში აღარ ვითვლები უკვე.

და მაინც ვცდილობ ჩემი სიკვდილით გავახანგრძლივო თქვენი სიცოცხლე. მე ბევრჯერ მითხრეს, ბევრჯერ მირჩიეს, რომ შემეცვალა სიკვდილზე ფიქრი ლხინით და ქალით. ბევრჯერ ამიხსნეს, რომ ყველაფერი მოგონილია და წარმავალი, რომ ერთადერთი ჭკვიანი საქმე არის გართობა და სიყვარული. თუმცა არც ჩემთვის არ იყო უცხო ლხინი და ქალი. ჩემი ხანმოკლე ცხოვრების გზაზე მეც მიგემია ლხინიც და ქალიც. სწორედ ამიტომ ვუცქერდი შიშით თიხის უფერულ და უძრავ ბორცვებს. და მიზანს მაინც ვერ მივაღწიე, რადგან ყოველთვის მარტო ვიყავი.

თუ გესმის ჩემი, თუ ჩემი მძლავრი სუნთქვის ნასახი მართლა შემორჩა ამ ხმელ ფირფიტას, რომელიც ახლა ჩემი ხელივით გიჭირავს ხელში, შენ გააგრძელე, რაც მე მინდოდა და გაამრავლე შენისთანები.

თუ მართლა გესმის და მართლა გჯერა

შენს ჩასახვამდე გარდაცვლილ კაცის

და თუკი შენი ფუძე და ჭერი

გართმევს სიცოცხლის უდიდეს ნაწილს,

შენი საღამო და შენი დილა

რას მოხმარდება, ისიც თუ იცი:

ორივე ხელი და ყველა კბილი

მაგრად ჩაჭიდე შამხატის სიცილს.

მაგრად ჩაჭიდე ქალაქის კედლებს

და იმედივით ნათელ მდინარეს,

რომელიც ღმერთთან კამათის შემდეგ

შენს დასანახად თავს იმძინარებს.

არც მოწყალება და არც საშველი

არ ღირსებია ციდან არავის

და რასაც ფიქრობ, ყველას აჩვენე,

ან ვისთან რა გაქვს დასამალავი.

სიჩუმე ზოგჯერ სისუსტეს უდრის

და შენც გახსენი შენი ფიქრები,

რომ პატიოსნად, დიდხანს და მყუდროდ

იცხოვრო, როცა აღარ იქნები.

1962 წ.
[Pasuxi][Cit]|